Μέτρα αποτροπής ατυχημάτων

Οι διάφορες παρεμβάσεις στοχεύουν στο μετριασμό και στη διαχείριση των αρνητικών επιπτώσεων των δρόμων στην άγρια πανίδα. Κρίνεται σκόπιμο, κάθε νέος οδικός άξονας που σχεδιάζεται να έχει το ελάχιστο οικολογικό αντίκτυπο και ως εκ τούτου κατασκευαστικές παρεμβάσεις όπως εναλλακτικές χαράξεις ή διαβάσεις άγριας ζωής να σχεδιάζονται προ – κατασκευαστικά ώστε να προληφθούν αρνητικές επιπτώσεις του άξονα όπως η καταστροφή και ο κατακερματισμός σημαντικών βιοτόπων.

Όσο αφορά στα μεγάλα θηλαστικά, στην Ευρώπη καταγράφεται ότι τα περισσότερα ατυχήματα γίνονται με άγρια οπληφόρα και αυτά οδηγούν σε 30.000 τραυματισμούς και 300 θανάτους ετησίως στην Ευρώπη. Παγκοσμίως, οι αρμόδιοι φορείς λαμβάνουν όλο και περισσότερα μέτρα για την προστασία των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τα οδικά δίκτυα αλλά και την προστασία της άγριας πανίδας που θανατώνεται στην προσπάθεια διάσχισής των. Τέτοια μέτρα συνήθως περιλαμβάνουν προειδοποιητική σήμανση, ανακλαστήρες (wildlife warning reflectors), περίφραξη του οδικού δικτύου και συστήματα ανίχνευσης ζώων (animal detection systems) καλύπτοντας ένα μεγάλο εύρος αποτελεσματικότητας αλλά και κόστους των πιθανών μέτρων.

Ίσως το πιο ευρέως εφαρμοζόμενο μέτρο για τη μείωση των τροχαίων συγκρούσεων είναι η περίφραξη των οδικών δικτύων, που όμως δημιουργεί έναν απροσπέλαστο φραγμό για την πανίδα, εμποδίζοντας τα ζώα να διασχίσουν τον εκάστοτε δρόμο μέσω του οδοστρώματος. Από την άλλη, όταν δεν υπάρχει περίφραξη στο δρόμο, υπάρχει ο κίνδυνος τροχαίου ατυχήματος με κάποιο ζώο και επομένως, εγείρονται θέματα οδικής ασφάλειας για τους ανθρώπους. Επομένως, προκύπτει ένα σημαντικό διαχειριστικό δίλημμα που αφορά στην προστασία της πανίδας αλλά και τη διασφάλιση της οδικής ασφάλειας. Για αυτό το λόγο, δοκιμάζονται όλο και περισσότερα μέτρα που μπορούν να αποτρέψουν τα τροχαία ατυχήματα αλλά ταυτόχρονα να επιτρέπουν στην πανίδα να διασχίσει το δρόμο και να χρησιμοποιήσει την ευρύτερη περιοχή. Έτσι, η περίφραξη ενός οδικού δικτύου συνήθως συνδυάζεται με την κατασκευή υπόγειων ή υπέργειων διαβάσεων για την άγρια πανίδα. Παράλληλα η τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα δημιουργίας δυναμικών συστημάτων ανίχνευσης ζώων και προειδοποίησης των οδηγών ή και των ζώων, σαν μια εναλλακτική προσέγγιση για την αποτροπή ατυχημάτων. Σε κάθε προσπάθεια, σημαντικό στοιχείο κρίνεται και η διαχείριση της βλάστησης ώστε να μην υπάρχει κάποιος παράγοντας που να προσελκύει τα ζώα στους οδικούς άξονες, π.χ. κάποια τροφική πηγή. Για να είναι αποτελεσματικά τα όποια μέτρα όμως, πρέπει να πραγματοποιείται πρώτα μελέτη για την επιλογή και τη χωροθέτηση τους, ενώ στη συνέχεια, ένα πρόγραμμα παρακολούθησης θα εκτιμήσει την αποτελεσματικότητα τους και την ανάγκη για διορθωτικές ενέργειες ή τη λήψη περαιτέρω μέτρων.

Η αποφυγή και ο μετριασμός των δυσμενών επιπτώσεων στην άγρια ζωή είναι αναγκαίο να αντιμετωπίζεται ολιστικά και να ενσωματώνει κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Σε αυτήν την υποενότητα γίνεται προσπάθεια να περιγραφούν με μεγαλύτερη λεπτομέρεια τα σημαντικότερα μέτρα για τη διασφάλιση της οδικής ασφάλειας μέσω της μείωσης των τροχαίων ατυχημάτων με την άγρια πανίδα.

Προειδοποιητική σήμανση

Η προειδοποιητική σήμανση αποτελεί το πιο κλασικό μέτρο αποτροπής τροχαίων ατυχημάτων. Προειδοποιεί τους οδηγούς για πιθανό κίνδυνο λόγω εμφάνισης πανίδας στο οδόστρωμα, ή μπορεί και να μειώνει το όριο ταχύτητας για τα επόμενα χιλιόμετρα. Σήμανση για την πιθανή εμφάνιση πανίδας υπάρχει στις πινακίδες κινδύνου του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας αλλά πλέον εγκαθίστανται όλο και περισσότερες προειδοποιητικές πινακίδες με διαφορετική μορφή και σε διάφορα μεγέθη, που μπορεί να συνοδεύονται και από άλλες πινακίδες ή φώτα, ώστε να εντείνουν την εγρήγορση του οδηγού.

Ηλεκτρονικοί οπτικο-ακουστικοί απωθητές

Εκτός από τους ανακλαστήρες που εκπέμπουν φως μέσω ανάκλασης από τους προβολείς των αυτοκινήτων, υπάρχουν και οι ηλεκτρονικοί οπτικο-ακουστικοί απωθητές που φέρουν ειδικούς αισθητήρες φωτός που ενεργοποιούνται από τα φώτα των διερχόμενων οχημάτων. Στη συνέχεια, παράγουν οπτικό ερέθισμα μέσω διόδων χαμηλής κατανάλωσης ρεύματος (led) αλλά και ακουστική προειδοποίηση χαμηλής έντασης προς τα ζώα που προσεγγίζουν τον αυτοκινητόδρομο. Το παραγόμενο οπτικοακουστικό ερέθισμα είναι περισσότερο ισχυρό και διακριτό από αυτό των ανακλαστήρων και ενδεχομένως να έχει μεγαλύτερη επίδραση στην άγρια πανίδα. Η αρχή λειτουργίας των ηλεκτρονικών οπτικο-ακουστικών απωθητών είναι ίδια με αυτή των ανακλαστήρων προσπίπτοντος φωτός.

Περίφραξη

Η περίφραξη ενός οδικού άξονα με τον κατάλληλο τρόπο αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέτρο για τη μείωση των τροχαίων ατυχημάτων με την άγρια πανίδα. Η περίφραξη ενός δρόμου πρέπει να διατηρεί μια ισορροπία μεταξύ φραγμού των μετακινήσεων της πανίδας και την ανάγκη για μείωση των τροχαίων ατυχημάτων. Ο άρτιος σχεδιασμός, κατασκευή και συντήρηση των έργων αυτών, όπως και η παρακολούθηση και η προσαρμοστική διαχείριση τους είναι απαραίτητα στοιχεία για την εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας τους. Η πιο αποτελεσματική στρατηγική για μείωση των τροχαίων συγκρούσεων, διατηρώντας όμως την διαπερατότητα των οδικών δικτύων, φαίνεται να συνδυάζει την περίφραξη των αξόνων με την κατασκευή τεχνικών περασμάτων (υπόγεια ή υπέργεια), ώστε να εμποδίζεται η κίνηση της πανίδας στο οδόστρωμα και ταυτόχρονα τα ζώα να καθοδηγούνται προς ασφαλείς διόδους. Παράλληλα, είναι σημαντικό να κατασκευάζονται ράμπες διαφυγής κατά μήκος μιας περίφραξης, ώστε ένα ζώο που με κάποιο τρόπο βρέθηκε στην περιοχή του δρόμου να μπορεί να διαφύγει εύκολα στην ασφαλή περιοχή.

Υπόγειες διαβάσεις

Οι υπόγειες διαβάσεις σχεδιάζονται για την αποφυγή του κατακερματισμού των ενδιαιτημάτων με τη διατήρηση της συνδεσιμότητας του περιβάλλοντος. Σε αυτές περιλαμβάνονται όλες οι κατασκευές που δίνουν τη δυνατότητα στα ζώα να διασχίσουν ένα δρόμο με ασφάλεια χρησιμοποιώντας μια κατασκευή που βρίσκεται κάτω από αυτόν. Αυτά τα περάσματα μπορεί να έχουν δημιουργηθεί με ειδικό σκοπό είτε να προορίζονταν για άλλες χρήσεις όπως για παράδειγμα την αποστράγγιση υδάτων. Πολλές φορές ως υπόγειες διαβάσεις θεωρούνται οι οχετοί, τα περάσματα δασικών δρόμων, οι γέφυρες κ.α., που μπορούν να εξυπηρετούν το σκοπό της κατασκευής τους παράλληλα με τη χρήση τους από την άγρια πανίδα.

Κάποιες υπόγειες διαβάσεις μπορεί να έχουν μικτή χρήση τόσο από τα ζώα όσο και από τους ανθρώπους και επομένως σε αυτές τις περιπτώσεις, χρειάζεται μακροχρόνια παρακολούθηση ώστε να επιβεβαιωθεί η χρήση τους από την πανίδα σε βάθος χρόνου και να ληφθούν επιπλέον μέτρα εάν χρειάζεται.

Τα περάσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από πολλά ζώα των οποίων το μέγεθος και οι ανάγκες για μετακινήσεις είναι διαφορετικές. Αυτό είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη τόσο κατά την κατασκευή όσο και κατά τη διαμόρφωση ήδη υπαρχόντων κατασκευών ώστε να εξυπηρετείται καλύτερα η χρήση τους από διάφορα είδη και εντέλει τα οφέλη να είναι πολλαπλασιαστικά.

Υπέργειες διαβάσεις

Οι υπέργειες διαβάσεις μπορεί επίσης να έχουν διαφορετικές μορφές, αντίστοιχα με τις υπόγειες. Στην Ελλάδα, οι υπέργειες διαβάσεις (συνήθως αφορούν στις πράσινες γέφυρες) που κατασκευάζονται σε οδούς ταχείας κυκλοφορίας, όπως η Εγνατία Οδός. Σημαντικό ρόλο για τη χρήση αυτών των διαβάσεων είναι το πλάτος τους και η βλάστηση που τις καλύπτει ώστε να είναι το δυνατό ελκυστικότερες για τα ζώα. Η σύνδεση των οικοτόπων είναι ο βασικός στόχος τους και είναι ανάγκη αυτές οι διαβάσεις να ομοιάζουν με το τοπίο και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες αυτού.

Και στην περίπτωση των υπέργειων διαβάσεων είναι πιθανό η κατασκευή να έχει μικτή χρήση τόσο από τα ζώα όσο και από τους ανθρώπους και επομένως χρειάζεται μακροχρόνια παρακολούθηση ώστε να επιβεβαιωθεί η χρήση τους από την πανίδα σε βάθος χρόνου και να ληφθούν επιπλέον μέτρα εάν χρειάζεται. Σε άλλες χώρες είναι σχετικά συνηθισμένες οι υπέργειες διαβάσεις σε ημιαστικά ή περιαστικά περιβάλλοντα που χρησιμοποιούνται μεν για αναψυχή από τους ανθρώπους λόγω έλλειψης αυτοκινούμενων μέσων αλλά ταυτόχρονα εξυπηρετούν τη μετακίνηση της πανίδας.

Συστήματα ανίχνευσης ζώων και πρόληψης ατυχημάτων

Τα συστήματα ανίχνευσης ζώων και πρόληψης ατυχημάτων δεν έχουν στόχο τη διακοπή της κίνησης της άγριας πανίδας στο οδόστρωμα αλλά την αποτροπή ατυχημάτων. Χρησιμοποιούν ένα σύνολο παθητικών αισθητήρων (θερμικούς αισθητήρες, αισθητήρες κίνησης, αισθητήρες υπέρυθρου κ.α.) για να ανιχνεύσουν την παρουσία ενός ζώου που πλησιάζει το οδόστρωμα. Εφόσον εντοπιστεί κάποιο ζώο, τα συστήματα αυτά εκπέμπουν προειδοποιητικό σήμα στους διερχόμενους οδηγούς (π.χ. ενεργοποιούν φώτα σε προειδοποιητική σήμανση). Αυτά τα συστήματα μπορούν να ελέγχουν και την ταχύτητα προσέγγισης των οχημάτων και σε καταστάσεις υψηλού κινδύνου να εκπέμπουν σήμα εκφοβισμού της άγριας πανίδας με στόχο να αποτραπεί το τροχαίο ατύχημα.

Origins explained, βίντεο με σύντομη παρουσίαση 10 γεφυρών – περάσματα για ζώα. Τίτλος “Most amazing animal bridges around the world!”:

V-Talk, βίντεο με παρουσίαση περασμάτων για άγρια ζώα σε όλων τον κόσμο. Τίτλος “Wildlife crossings around the World HD 2017”:

Colorado Parks and Wildlife, βίντεο παρουσίασης του έργου στον Αυτοκινητόδρομο 9 στο Κολοράντο. Τίτλος “A safe passage: The Colorado Highway 9 wildlife crossing project”:

Utah Division of wildlife resources, αναφορά σε φράχτες και άλλα μέτρα υποστηρικτικά των διαβάσεων. Τίτλος “Highway crossing structures for wildlife”: